Opublikowano 1 grudzień 20228 grudzień 2022 przez Kurtek

Malarz świata ułudy

Kazuo Ishiguro, „Malarz świata ułudy”, wyd. Albatros, 2022

Pamiętam, że gdy wręczano Kazuo Ishiguro literackiego Nobla kilka lat temu, media wytrwale podkreślały, że autor jest Brytyjczykiem, skutkiem czego ja sam podświadomie zakwestionowałem jego japońskość — kulturową, literacką, narodową. Pogłębiały to wrażenie głośne zachodnie adaptacje jego równie zachodnio prezentujących się powieści „Okruchy dnia” i „Nie opuszczaj mnie”. Mimo tego gdy wreszcie wybrałem z jego dorobku pozycję do przeczytania, instynktownie sięgnąłem po „Malarza świata ułudy”, którego akcja dzieje się w powojennej Japonii.

Jak poinformowała mnie nota na obwolucie pisarz w istocie urodził się w Nagasaki, ale w wieku zaledwie kilku lat wyjechał z rodziną do Wielkiej Brytanii, gdzie żyje i pracuje do dziś. Jego związki z kulturą własnej ojczyzny nie zostały zresztą zerwane, jak wcześniej sobie wyobrażałem i „Malarz” jest tego doskonałą emanacją. Ishiguro wraca do czasów, na krótko przed swoim narodzeniem, odtwarzając za pomocą pierwszoosobowego strumienia świadomości rozmaite wątki z życia poważanego emerytowanego już tytułowego malarza. Fabuła kluczy wokół kilku głównych wątków — próbami znalezienia męża dla młodszej córki (której wojna ukradła jej najlepsze lata), nawiązywania relacji z kilkuletnim wnukiem, ewolucji własnego stylu malarskiego i redefinicji pojęcia patriotyzmu z czasów wojny już po jej zakończeniu.

Wszystko splata się, trochę jak w filmie Ozu, w bardzo naturalnie płynącą opowieść, skrzącą się żywymi szczegółami, ale meandrującą, trochę jak w prozie Kawabaty, między tematami i co rusz powracającą do wcześniejszej myśli z jakimś nowo ukazanym kontekstem. Mimo niezbyt uporządkowanej chronologii i anegdotyczności przedstawionej tu historii, trochę jak na obrazach ukiyōe (do których nawiązuje zresztą tytuł książki), cechują ją prostota i przejrzystość. Pod tym względem jest w istocie do szpiku japońska, co na początku szczerze mnie zdumiało. Opowieść malarskiego mistrza charakteryzuje też jednak zbyt daleko idący w moim odczuciu dydaktyzm. Jest to oczywiście perspektywa narratora, ten jednak zbyt często dzieli się z czytelnikiem swoją wizją świata tam, gdzie można było zostawić go ze szlachetniejszym niedopowiedzeniem.

Ishiguro żywo maluje w powieści powojenny pejzaż nie tylko będących w odbudowie miast, ale przede wszystkim japońskiej obyczajowości i politycznych meandrów w kontekście życia artysty we wciąż dalece hierarchicznym społeczeństwie. To całkiem interesująca i kunsztownie napisana historia, która jednak, jestem przekonany, podobnie jak tytułowy „świat ułudy”, skazana jest na to, by wkrótce ulotnić się z pamięci nawet najuważniejszego z czytelników.

Opublikowano 7 sierpień 202210 sierpień 2022 przez Kurtek

Trzech panów w łódce (nie licząc psa)

Jerome K. Jerome, „Trzech panów w łódce (nie licząc psa)”, wyd. Zysk i S-ka, 2020

To niby nic odkrywczego, że komedie starzeją się gorzej niż dramaty, nawet jeśli w danej chwili cieszą się większym powodzeniem. Nie powinienem więc dziwić się, że późno dziewiętnastowieczne opowiadanie o wyprawie łódką opisywane jako zabawne, w istocie zabawne nie jest. A przynajmniej nie dzisiaj i nie dla mnie. Mimo wszystko jestem trochę zawiedziony, bo gdy odkryłem całkiem niedawno istnienie tego utworu, zapaliłem się do niego bardzo. Zetknąłem się z opinią (teraz już nie pamiętam gdzie i jak, ale wziąłem sobie ją do serca), że to rzecz nie tylko przystępna, ale też elokwentna, a przede wszystkim to „boki zrywać”. Następnego dnia miałem ją w ręce i zacząłem lekturę — obiecująco. Rys jest taki: mamy trzech angielskich dżentelmenów, którzy decydują się na wspólny rejs Tamizą. Jeden z nich jest hipochondrykiem, towarzyszy im pies, a po drodze czekają ich rozmaite perypetie. Bez szaleństw, ale może się udać.

Początek jest niezbyt lekki, ale niesiony swadą narratora, robi dobre wrażenie. Niestety kolejne rozdziały podobnie cierpią na deficyt akcji, a nadmiar piętrowo budowanych dygresji o wszystkim i niczym. Strumień świadomości napędzany niekończącymi się anegdotami, a akcja, trochę jak w telenoweli, poza kadrem. Bohaterowie przemieszczają się po rzece niemalże tylko dzięki temu, że książkę podzielono na rozdziały. Można więc przyjąć w kolejnym, że są już w nowym miejscu i stąd zacząć nowy łańcuszek anegdotek. Akcja, jeśli jest, to w postaci opisowego slapsticku — ktoś wpadł w rzeki, ktoś zrobił komiczną minę, ktoś się przewrócił. Śmiechu co nie miara. Zapamiętałem dwa momenty, kiedy uśmiechnąłem się do siebie, ale może były trzy, na pewno nie więcej. A czytało się koszmarnie — autor jest człowiekiem inteligentnym, ale pisze kompletnie o niczym w sposób przesadnie zawiły. Styl ma nie najgorszy, tłumaczowi mogę też uścisnąć rękę, gdy będę składał kondolencje — tego czasu, który spędził z tym tekstem, nie odzyska nigdy. Ja koniec końców sam bym się poddał w połowie (próbowałem), ale akurat na urlopie zdążyłem przeczytać już wszystko inne, co ze sobą miałem i nie było wyjścia.

Opublikowano 29 czerwiec 2020 przez Kurtek

Mamidło

David Albahari, „Mamidło”, wyd. W.A.B., 2008

Na „Mamidło” serbskiego pisarza Davida Albahariego trafiłem przypadkiem na księgarnianej wyprzedaży. Pamiętając gęstego, błyskotliwego, paranoicznego „Ludwika”, wyniosłem tę książkę ze sklepu jak trofeum i w naturalnej konsekwencji niezwłocznie zabrałem się za lekturę, skuszony jej niewielką objętością. Mylnie. Albahariego nie czyta się lekko za sprawą specyficznej formy nieprzerwanego od pierwszej do ostatniej strony strumienia świadomości przetykającego retrospektywy bezczasowej, fragmentarycznej akcji rozlicznymi komentarzami i dociekaniami narratora. Narratora, którego ze względu na zbieżności biograficzne należy potraktować jako alter ego samego Albahariego — oto bohater, pochowawszy obojga rodziców, w trakcie trwającej w pierwszej połowie lat 90. wojny w Bośni, emigruje do Kanady. Tam po raz pierwszy mierzy się z taśmami nagranymi z własną matką wkrótce po śmierci ojca. W efekcie wywołanej wówczas pustki, jak ma się okazać po latach — bezskutecznie, próbuje w ten sposób uwiecznić sylwetkę matki, poznać ją lepiej, dotrzeć do sedna jej życia, na zapas wypełnić nieuchronny brak, gdy ona także odejdzie. Swoje refleksje po odsłuchu taśm konfrontuje zaś z myśleniem tubylców kraju jego emigracji — ich emanacją jest postać Donalda, jego jedynego przyjaciela na obczyźnie, z zawodu pisarza. Często analizując kolejne wypowiedzi i zdarzenia z życia matki, naznaczonej dotkliwie wojną (jej pierwszy mąż, podobnie jak i ona pochodzenia żydowskiego, zginął w obozie, a dwójka ich dzieci — w wypadku u schyłku wojny), Albahari zderza ludowe myślenie zawarte w cytowanych za nią licznie porzekadłach z własną filozofią oraz amerykańskim utylitaryzmem — domeną Donalda. Narrator czuje wewnętrzny imperatyw, aby spisać historię życia matki, ale zbyt jest neurotyczny i niepewny siebie. Osią opowieści jest nie tyle wspomnienie posągowej, przekonanej o swojej słuszności matki, ale ciągłe porównania bohatera z jej życiowym paradygmatem oraz paradygmatem Donalda, który także ma zawsze odpowiedź na każde pytanie, i tym samym odpowiada mimowolnie zajmuje w życiu bohatera miejsce utraconej matki. Introspektywny charakter powieści z pewnością wynagradza skłonność pisarza do powtarzania myśli i kręcenia się wkoło poruszanych wątków. Trudna do przyjęcia jest konwencja fałszywej pisarskiej skromności, która okala najbardziej zewnętrzną część opowieści — narrator zbyt często kryguje się, że nie potrafi pisać, narzeka, że nie jest pisarzem (co z początku jest miłym paradoksem, ale z czasem staje się udręką). Inaczej niż w „Ludwiku”, gdzie podobny schemat powieści, pierwszoosobowa zataczająca koła fabularne narracja, stanowiła doskonałe dopełnienie treści — portretu człowieka ogarniętego obsesją — tutaj forma raczej doskwiera, rozmywając to, co istotne, tym, co niepotrzebne i trzeciorzędne — to zresztą zabieg o tyle świadomy, że postać Donalda od początku zajmuje właśnie takie stanowisko względem kształtu ewentualnej powieści o matce. To wartościowa lektura, ale raczej pomimo formalnej i stylistycznej kreacji pisarza, niż ze względu na nią.