Shinjuku po zmroku; zdj. Judyta
Miasta uwodzą zgiełkiem i światłem neonów, krzyczą, tańczą, zapraszają. Nigdy nie przyszło mi na myśl, by te zaproszenia negować czy odrzucać. Zazwyczaj to oczywiste i naturalne, że to właśnie miasta stają się głównym celem podróży. Miasta przeżywa się intensywniej, szybciej — w ciągu kilku krótkich dni siłą rzeczy chłonie się więcej miasta, niż najwdzięczniejszej nawet prowincji. „Nie chciałabym mieszkać w mieście, którego nie jestem w stanie poznać przez dwadzieścia lat” — rzuciła pewnego wieczoru w Tokio Judyta, niedługo po tym, gdy dowiedzieliśmy się, że oprowadzająca nas tego dnia po stolicy Japonii pani Fujishima przeprowadziła się tam właśnie jakieś dwie dekady temu, a mimo tego zanim obraliśmy jakikolwiek kierunek, musiała uważnie studiować mapę, a czasem nawet pytać przechodniów, w którą stronę powinniśmy się udać. To nieuniknione. Tokio to miasto miast.
Panorama Tokio; zdj. Judyta
Gdy wróciliśmy do Tokio na kilka dni przed wylotem (z Narity, określanej jako jedno z dwóch tokijskich lotnisk, choć oddalonej od centrum o bagatela 70 kilometrów), zatrzymaliśmy się w Sumidzie, która choć położona odrobinę na uboczu, niedaleko przyciągającej rzesze turystów Asakusy i najwyższej budowli współczesnej Japonii — Sky Tree, ku naszemu zadowoleniu figurowała na szczęście na trudnej z początku do rozczytania mapie tokijskiego metra. Tam właśnie, przy rzece Sumida, dającej swoją nazwę dzielnicy, przywitała nas prosta dwujęzyczna tablica informacyjna — „ようこそ墨田区へ / Welcome to Sumida City”. Wcześniej Tokio jawiło się nam raczej jako przepastny, nieprzystępny labirynt pełen niezliczonych elementów na tyle czasem do siebie nieprzystających, że można było odnieść wrażenie, że lada moment wszystkie one mogłyby oddzielić się od trzonu miasta w poszukiwaniu swojego prawdziwego miejsca, gdyby nie utrzymująca je w ryzach jakaś trudna do zdefiniowania niepojęta siła konstrukcyjna. Od czasu, gdy przywitała nas Sumida, stało się jednak jasne, że to tylko złudzenie. Tokio nie mogło być jednym miastem i w istocie nim nie jest. Jest miastem miast — współistniejących razem w jednej wielkiej aglomeracji. Ten jeden szczegół, zmiana postrzegania wcześniej niemożliwej do opanowania przestrzeni, sprawił, że w jednej chwili Tokio jako takie przestało istnieć, a jego poszczególne składowe stały się na tyle kompaktowe, że równie dobrze mogłyby zmieścić się w kieszeni płaszcza. Tylko mierzące ponad 600 metrów Sky Tree pewnie wyraźnie by odstawało.
Drzewa w Kyōto Gyoen; zdj. Judyta
Długo można by kontemplować monumentalną szklano-betonową dżunglę, ale oczywiście nie ma na to czasu. Skrzyżowania, chodniki, ulice, place, dworce i skwery pozostają w ciągłym ruchu — statyczność w jakiejkolwiek postaci wydaje się cokolwiek nienaturalna w obliczu tego wielkiego żyjącego, cyklicznie zmieniającego się we wszystkich kierunkach organizmu. A mimo to w jego wnętrzu, nawet w pobliżu najruchliwszych miejsc — dworców Shinjuku, Shibuya czy Ikebukuro, nie brak pewnej specyficznej harmonii, na swój sposób organizującej i utrzymującej w ryzach pozorną dyspersję. To jednak nie wpływa nijak na zmysłowe odbieranie hałaśliwej i przytłaczającej powierzchowności wielkiego miasta miast. Jakkolwiek by próbować je oswoić, wszystko i tak zaczyna się i kończy w zatłoczonych wagonikach krążących po liczącej sobie w sumie niemal 900 kilometrów pajęczynie tokijskiego metra.
Przydrożny ołtarz, Kioto; zdj. Judyta
Po drugiej wojnie światowej pod wpływem mimowolnego bliskiego kontaktu z Amerykanami, Japonia rozpoczęła dynamiczne zmiany. Nie tylko przeszła daleko idące przemiany ekonomiczne, ale przede wszystkim jej bogata tradycyjna kultura gwałtownie zderzyła się z zaraźliwym i ponętnym amerykańskim popem. Odtąd nic nie było takie samo. Japończycy na swój sposób zinterpretowali wzorce zza oceanu i przystosowali do swoich wyobrażeń i potrzeb, niejednokrotnie karykaturalnie je przy tym wykrzywiając. Różnice między nową a starą Japonią można dostrzec także w miastach, zwłaszcza w dawnej stolicy, Kioto, której na polskim gruncie najbliżej pozycją, historią i aurą do naszego Krakowa. Japoński Kraków wypełniają rozliczne mniejsze, większe, bardziej i mniej atrakcyjne dla turystów świątynie, które z początku ujmują niepowtarzalną atmosferą pradawnego orientalnego mistycyzmu, ale już po trzech dniach bezustannego pielgrzymowania od jednej do drugiej, zaczynają niedzielnego pielgrzyma nie tyle nawet nudzić, co frustrować. Nie chodzi tu jednak ani o nadmiar, ani o powtarzalność, a o świadomość pewnej absurdalnej wręcz powierzchowności obcowania z tą jakże odległą kulturą i tradycją. Nie same świątynie, ale lustrujący je przez szkła aparatów bezmiar zagranicznych turystów jest solą w oku Kioto, które przecież podobnie jak Tokio zaprasza wędrowców w swe progi. Ale Tokio nie ma takiej mocy. Bezrefleksyjność jest bowiem na stałe wpisana w jego przytłaczającą okazałość i elegancję. Okazałość i elegancja Kioto mają natomiast w kontekście krótkich, dalekich wypraw coś dramatycznie ulotnego i smutnego. Uczucia te odpędzić można jedynie, wyjeżdżając.
Pociąg w Otaru; zdj. Kurtek
Nawet pośród gęstej miejskiej zabudowy nietrudno o kontakt z naturą. W strzelistym Tokio z lotu ptaka można nie dostrzegać licznie posadzonych drzew, ale z perspektywy piechura, trudno ich nie zauważyć. Dzielnice mieszkalne, amalgamat ściśle przylegających, pozornie nieprzystających do siebie budynków, poza przeważającymi w zdecydowanej mierze względnie płaskimi dachami, zdają się zbierać w całość rozmaicie zaaranżowane miniaturowe kwietniki przed wejściami domostw, którym nierzadko towarzyszą wywodzące się z folkowych tradycji figurki tanuki. Diabeł tkwi w szczegółach, które w mgnieniu oka oswajają dalekim przybyszom zupełnie obcą przecież przestrzeń. W Japonii nawet na ulicy można poczuć się jak w domu.
Sapporo; zdj. Kurtek
Choć Sapporo jest czwartym największym pod względem populacji miastem w kraju, trudno mierzyć je tą samą miarą co wspominane już Tokio i Kioto. Hałaśliwe, gęsto inkrustowane neonami niemałych rozmiarów centrum wydaje się w realiach tokijskich niesamowicie kompaktowe i dostępne. Choć ulice w stolicy Hokkaido są w przeciwieństwie do większości japońskich miast ułożone względem siebie prostopadle, nie znaczy to oczywiście, że łatwo od razu się w nim odnaleźć. Dwójce zagubionych turystów z Polski ostatecznie pomoc w znalezieniu poszukiwanego Ramen Alley zaoferowała przechodząca Japonka — To bardzo logiczne, po dwóch tygodniach bez problemu się tu odnajdziecie — płynną angielszczyzną skwitowała sprawę. Ale nie tylko geometryczna wspaniałomyślność położenia ulic sprawia, że Sapporo wymyka się klasyfikacjom. Brak mu może atrakcji turystycznych na miarę zabytkowej części kraju (na myśl przychodzi mi wyłącznie piekielnie konwencjonalne muzeum piwa Sapporo i położony na obrzeżach Moerenuma-koen, który dla mieszkańców musi latem stanowić idealny weekendowy azyl), ale może właśnie też dlatego jawi się jako prawdziwe miasto, w którym można by zatrzymać się na dłużej. Gdy w piątkowy wieczór w niepozornie położonej, ale niewiarygodnie klimatycznej restauracji zostaliśmy zapytani przez siedzących nieopodal Japończyków, które miasto w Japonii podoba nam się najbardziej, Judyta jak gdyby bezwarunkowo z finezyjnie udawaną euforią wykrzyknęła, że oczywiście Sapporo. Ja wówczas nie byłem pewien, ale im dłużej się zastanawiam, tym bardziej się z tą spontaniczną odpowiedzią zgadzam. Sapporo nie przytłacza, nie wprawia w zakłopotanie czy melancholię. Nie zatraca się jednak w swojej funkcjonalności. Po prostu jest. A to czasem w zupełności wystarczy.
Drzewa przy jeziorze Inawashiro; zdj. Kurtek
Niezależnie od ostatecznego stopnia zagłębienia się i zrozumienia meandrów poszczególnych miast, miejscem, do którego chciałbym jeszcze powrócić jest japońska prowincja — tu reprezentowana przez Iwaki w prefekturze Fukushima — tej od tsunami i elektrowni atomowej. Jednak moją główną motywacją są nie przemiany po katastrofie 2011 roku, choć oczywiście trudno na nie przymknąć oko (zwłaszcza na kilkumetrowy betonowy mur na pewnym odcinku oddzielający miasteczko od oceanu), ale przede wszystkim dająca się tu poznać w pełnej krasie szlachetna codzienność (która na pewno jest do uchwycenia także i w Tokio, i w Kioto, ale jednak uwagę zbyt często odciąga co innego). Na japońskiej prowincji (choć w przypadku Iwaki, dziesiątego największego miasta Japonii rozciągającego się na obszarze ponad tysiąca dwustu kilometrów kwadratowych, nie jest to najtrafniejsze określenie) łatwiej jednak o dostrzeżenie detali — od relacji panujących w społecznościach sąsiedzkich po zmieniające się pory roku. A Nishigō późną wiosną — po zachodzie słońca wybrzmiewające co wieczór panoramą dźwięku żab i cykad i pachnące polem ryżowym to, wierzcie mi, coś nie do opisania.
CDN.